Don’t Expect Anything: ภาพยนตร์สื่อสารความเป็นพุทธเเท้ ที่โดนข้อหาหมิ่นศาสนาในพม่า

 Don’t Expect Anything: ภาพยนตร์สื่อสารความเป็นพุทธเเท้ ที่โดนข้อหาหมิ่นศาสนาในพม่า

เจษฎา บัวบาล (6 กันยายน 2566)

ในประเทศอาเซียน กลุ่มศาสนิกเล็กๆ ที่ไม่ปฏิบัติตามกลุ่มกระเเสหลัก มักตกเป็นเหยื่อของการถูกคุกคามทั้งโดยประชาชน สื่อมวลชน และบ้างก็ในนามของเจ้าหน้าที่รัฐ ข้ออ้างอันหนึ่งที่ใช้คือ “เพราะคนพวกนั้นงมงาย ไม่ตรงตามหลักการศาสนา หลอกลวงเอาเงินชาวบ้าน” แต่หนังเรื่อง Don’t Expect Anything นี้ยืนบนหลักการของพุทธเถรวาท ซึ่งคิดว่าคนที่เชื่อว่าตนศึกษา/เข้าใจพุทธศาสนาย่อมเห็นด้วยกับสิ่งที่หนังนำเสนอ แต่สุดท้ายผู้กำกับและนักเเสดงก็ถูกจำคุกด้วยข้อหาดูหมิ่นศาสนาของพม่า (The Irrawaddy, 2023)

บทความนี้เสนอว่า เหตุที่รัฐรู้สึกไม่มั่นคงกับหนังเรื่องนี้ ไม่ใช่เพียงเพราะหนังได้วิพากษ์การดำเนินชีวิตของพระที่เน้นการหาเงินสร้างเจดีย์แทนการมุ่งหานิพพาน เเต่เพราะหนังเรื่องนี้ยังลดความสำคัญของศาสนาในเชิงสถาบันและพระผู้ชายซึ่งเป็นศูนย์กลางของพุทธเถรวาทลง โดยย้ายไปอยู่ในมือของฆราวาสผู้สนใจธรรมะ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง “ในมือผู้หญิง” ผู้ซึ่งปฏิเสธการรวมกลุ่ม/ตั้งองค์กร และมองการปฏิบัติว่าเป็นเรื่องปัจเจกที่ทำได้เองในชีวิตประจำวัน

ผู้สนใจสามารถดูหนังใน YouTube ได้จากลิ้งค์นี้

https://www.youtube.com/watch?v=PpRm4wZ5i2g

ความลักลั่นของพุทธสมัยใหม่

หนังนำเสนอเรื่องการกลับชาติมาเกิดของอาจารย์ฆราวาส Dazu และหลวงพ่อ Shin Shin ในร่างของเด็กผู้หญิง อาจารย์ Dazu ในร่างของ Yoon Yoon เป็นคนสนใจธรรมะและวิพากษ์สิ่งที่เธอเชื่อว่าไม่ถูกต้องตั้งแต่ยังเล็ก เธอบอกให้พ่อแม่สนใจรักษาศีล ฯลฯ มากกว่าการหาวัตถุ/เงินทองในทางโลก และตั้งคำถามกับพระที่เอาเเต่หาเงินสร้างเจดีย์ ไม่สนใจเเก่นแท้ของศาสนา เธอวิจารณ์ถึงขั้นที่ว่า เอาอาหารไปให้คนยากจนหรือวัวกินยังมีประโยชน์กว่า

แต่หนังไม่ได้นำเสนอเฉพาะภาพลบของพระเพียงอย่างเดียว เพราะพระอีกรูปคือหลวงพ่อ Shin Shin ก็เป็นตัวแทนของพระที่ดีและน่ากราบไหว้ในทัศนะของเธอ ยิ่งกว่านั้นคือ นักแสดงที่รับบทเป็นพระทั้ง 2 รูปก็เป็นพระจริงๆ ด้วย (คือพระ Janinda และ Silavanta) ซึ่งหมายความว่า หนังเรื่องนี้ได้รับการสนับสนุนจากพระสงฆ์อีกด้วย อาจด้วยเจตนาว่าจะสื่อสารให้คนเข้าใจพุทธศาสนาที่แท้จริงในแบบที่เขาเข้าใจ ดังนั้นปัญหาที่รัฐเข้าจัดการน่าจะเป็นเพราะไปทำลายภาพลักษณ์ของพุทธกระเเสหลัก ที่ทหารเองก็ได้รับความชอบธรรมจากการสนับสนุนการสร้างวัตถุ/งานบุญพวกนั้น (The Irrawaddy, 2021)

ความลักลั่นของการเป็นชาวพุทธสมัยใหม่ที่เชื่อว่าตนมีเหตุมีผลไม่งมงายก็มีให้เห็น อย่างน้อยที่สุดคือ ชาวพุทธเเท้ประเภทนี้มักไม่ปฏิเสธประเด็นนรก-สวรรค์และการกลับชาติมาเกิด แม้จะพิสูจน์ไม่ได้ก็ตาม ในสังคมไทยอาจมีปยุตโตเป็นตัวอย่าง คือมองว่าธรรมะจำนวนมากที่พระพุทธเจ้าสอนมีประโยชน์และเห็นผลได้ในปัจจุบัน เพราะความที่พระพุทธเจ้ามีศีลและกรุณาอย่างมาก จึงไม่มีเหตุผลที่พระพุทธเจ้าต้องหลอกให้คนเชื่อเรื่องนรกสวรรค์ เพียงเเค่สิ่งนี้อยู่เหนือความสามารถของคนทั่วไปที่จะพิสูจน์ (ปยุตโต, 2542) 

หนังยังมีฉากของการดูดวง ซึ่งหมอก็ดูได้เเม่นมากๆ  มีการเทน้ำใส่แก้วแล้วเพ่งดูอนาคต แน่นอนว่าศาสตร์นี้ตอบสนองคนได้ทุกชนชั้น งานของ ณัญชุลิกา จันทะโพธิ์ และ รัตนมณี พรมมืด (2566) เสนอว่า ทั้งฝ่ายเผด็จการและฝ่าย ปชต. ก็ใช้บริการของหมอดูได้ ทั้งนี้ เพื่อรักษาความเป็นพุทธ ก็จะยอมให้ได้ตราบที่ใช้มันเป็นเครื่องมือโปรโมทคำสอนพุทธ 

ในหนังนี้ หมอไม่สามารถดูดวงให้ Yoon Yoon ได้ เพราะใจเธอบริสุทธิ์มาก และช่วงสุดท้ายหมอก็ยกย่องเธอ เอาน้ำในแก้วที่ใช้ดูดวงให้เธอมาดื่ม (เพื่อเป็นสิริมงคล?) แนวคิดนี้คล้ายกับการบูชาเทวดา พยานาค พ่อปู่ และสิ่งศักดิ์สิทธิ์อื่นๆ ที่ดำรงอยู่ควบคู่กับพุทธได้ หากเเต่ต้องจัดลำดับให้อยู่ต่ำกว่าพระรัตนตรัย หรือเป็นผู้ปกป้องคุ้มครองศาสนา (Dharmapala) 

เน้นบทบาทของเด็กผู้หญิงแทนพระผู้ชายและไม่ต้องมีองค์กร

ความน่าสนใจคือ อาจารย์ Dazu และหลวงพ่อ Shin Shin ได้มาเกิดในร่างของเด็กผู้หญิง ซึ่งพม่าไม่สนับสนุนการบวชเป็นภิกษุณี แต่นั่นไม่ใช่อุปสรรค เพราะหนังได้ชี้ให้เห็นว่า “การบวชไม่ใช่สิ่งสำคัญ” พวกเธอยังเลือกที่จะไม่เปิดเผยให้สาธารณะชนได้รับทราบถึงการกลับชาติมาเกิดด้วย โดยให้เหตุผลว่า เพราะไม่ได้ต้องการตั้งสำนักหาลูกศิษย์หรือสร้างชื่อเสียง หากแต่จะขอดำรงตนเป็นผู้หญิงธรรมดาที่เข้าใจธรรมะและตั้งใจปฏิบัติให้บรรลุธรรมไปในชาตินี้อย่างเรียบง่าย  

สิ่งที่พวกเธอทำ ไม่เพียงแต่ปฏิเสธศาสนาในรูปแบบสถาบันหลักๆ เช่นวัดในแบบที่พม่าและไทยเป็น แต่ยังปฏิเสธการตั้งสำนัก/ลัทธิ/องค์กรขึ้นมาต่อสู้กับพุทธกระเเสหลักอีกด้วย ไม่แม้แต่จะไปรวมกลุ่มกันของผู้สนใจศาสนา/จิตวิญญาณแล้วนัดพบทำกิจกรรมกัน ตัวอย่างที่หนังเรื่องนี้เสนอไม่ใช่การย้ายความสำคัญของพระสงฆ์ไปสู่องค์กรของฆราวาส แต่เป็นการทำศาสนาให้เป็นเรื่องปัจเจก โดยนำเสนอการใช้ชีวิตด้วยธรรมะในชีวิตประจำวันและความสัมพันธ์ที่เป็นกัลยาณมิตรกันของคนในครอบครัว

อ้างอิง

-The Irrawaddy. (2023). Swiss Director, Amateur Actors Arrested for Blasphemy by Myanmar Junta. Accessed from https://shorturl.at/iozX4.

-The Irrawaddy. (2021). More Than Meets the Eye: Myanmar Junta Leader’s Renovation of Pagoda. Accessed from https://shorturl.at/fqsHT.

-ณัญชุลิกา จันทะโพธิ์ และ รัตนมณี พรมมืด. (2566). โหราศาสตร์เมียนมา: การเดินทางจากเมียนมาสู่ประเทศไทย. วารสาร มจร. การพัฒนาสังคม, 8(2): 1-14. เข้าถึงจาก https://shorturl.at/kERY3.

-ปยุตโต. (2542). กรรม-นรกสวรรค์สำหรับคนรุ่นใหม่. กรุงเทพฯ: สหธรรมิก จำกัด. เข้าถึงจาก 

https://www.watnyanaves.net/th/book_detail/15.